Slaapstoornissen

De verzamelterm slaapstoornis verwijst naar aandoeningen die de kwaliteit, timing of duur van de slaap aantasten en van invloed zijn op het vermogen van een persoon om goed te functioneren als hij wakker is. Deze stoornissen kunnen bijdragen aan andere medische problemen en sommige kunnen ook symptomen zijn van onderliggende geestelijke gezondheidsproblemen.

In 1979 publiceerde de American Sleep Disorders Association het eerste classificatiesysteem voor slaapstoornissen. Onze kennis en ons begrip van de gezondheid van de slaap heeft zich in de afgelopen vier decennia ontwikkeld. Meer dan 100 specifieke slaapstoornissen zijn geïdentificeerd en de huidige classificaties gebruiken complexe methodologieën om deze stoornissen te categoriseren op basis van oorzaken, symptomen, fysiologische en psychologische effecten, en andere criteria. De meeste slaapstoornissen kunnen echter worden gekenmerkt door een of meer van de volgende vier tekenen:

• U heeft moeite om in slaap te vallen of te blijven
• U vindt het moeilijk om overdag wakker te blijven
• Er zijn onevenwichtigheden in uw circadiane ritme die een gezond slaapschema in de weg staan
• U bent vatbaar voor ongewoon gedrag dat uw slaap verstoort

Elk van deze tekenen kan wijzen op een slaapstoornis. Wij moedigen mensen die een van deze problemen ervaren aan om hun arts te raadplegen.

Bezoek de onderstaande pagina’s om meer te leren over verschillende slaapstoornissen. Onze lijst van slaapstoornissen is gebaseerd op de categorieën in de International Classification of Sleep Disorders – Third Edition (ICSD-3) van de American Academy of Sleep Medicine.

Slapeloosheid

Slapeloosheid wordt gekenmerkt door de terugkerende moeilijkheid om in slaap te vallen of te blijven ondanks de motivatie en de middelen om dat te doen. Mensen met slapeloosheid ervaren ook buitensporige slaperigheid overdag en andere cognitieve stoornissen terwijl ze wakker zijn. Slapeloosheid wordt als een chronische aandoening beschouwd wanneer de patiënten gedurende ten minste drie maanden ten minste drie keer per week symptomen vertonen. Volgens recente statistieken lijdt een derde van de volwassenen aan een vorm van slapeloosheid.

Slaap-onset slapeloosheid treedt op wanneer mensen moeite hebben in slaap te vallen, zelfs als ze moe zijn.
Slaap-vasthoudende slapeloosheid verwijst naar moeite om in slaap te blijven gedurende de nacht.
Gemengde slapeloosheid is een hybride aandoening die wordt gekenmerkt door slaap-onset en slaap-onderhoud insomnia symptomen.

Slaapapneu

Slaapapneu is een veel voorkomende slaapgerelateerde ademhalingsstoornis die optreedt als gevolg van blokkade van de bovenste luchtwegen. Mensen met deze aandoening worden vaak wakker terwijl ze stikken of naar lucht happen. Zwaar snurken is een ander veelvoorkomend symptoom. Net als andere slaapstoornissen kan slaapapneu overdag overmatige slaperigheid en vermoeidheid veroorzaken, evenals verschillende cognitieve stoornissen. De meeste gevallen van slaapapneu vallen in een van de volgende twee categorieën.

Obstructieve slaapapneu (OSA) wordt veroorzaakt door een fysieke obstructie die de bovenste luchtwegen blokkeert. Deze obstructie kan worden toegeschreven aan grote amandelen of adenoïden, vochtophoping door gevorderd hart- of nierfalen, of genetische syndromen die de gezichtsstructuur aantasten, zoals een gespleten gehemelte. Zwaarlijvige mensen met vetophopingen rond hun nek lopen ook een hoger risico op OSA, en achterover slapen kan leiden tot apneu-episoden als de tong terugvalt in de keel. Voor veel patiënten is continue positieve luchtdruktherapie (CPAP) de meest effectieve behandeling
Centrale slaapapneu (CSA) treedt op wanneer de hersenen stoppen met het zenden van signalen naar de spieren die de ademhaling regelen, wat ‘s nachts tot verstikkingsaanvallen leidt. Net als bij OSA is zwaarlijvigheid een veel voorkomende risicofactor voor CSA. De aandoening kan ook voorkomen bij mensen die een beroerte, herseninfectie of andere medische problemen met de hersenstam hebben gehad, en bij mensen die pijnstillers en andere slaapmiddelen gebruiken. CPAP-therapie wordt vaak voorgeschreven voor CSA, hoewel sommige patiënten bi-level positieve luchtdruk (BiPAP) therapie effectiever vinden.

Narcolepsie

Narcolepsie is een slaapstoornis waardoor mensen zich overdag overmatig moe voelen ondanks dat ze de vorige nacht voldoende hebben gerust. Dit kan leiden tot een onbedwingbare drang om te slapen, die culmineert in “slaapaanvallen” die meestal maar een paar minuten duren. Na verloop van tijd kan narcolepsie ook problemen veroorzaken bij het in slaap vallen en het onderhouden van de slaap. De aandoening die bekend staat als narcolepsie type 1 omvat vaak kataplexie, of een plotseling verlies van spierspanning waardoor mensen vallen of voorover vallen als ze in slaap vallen. Slaapaanvallen komen ook voor bij Narcolepsie Type 2, maar dan is er geen sprake van kataplexie. Narcolepsie treft ongeveer 1 op de 2.000 mensen in de VS en Europa.

Rusteloze benen syndroom

RLS is een type slaapgerelateerde bewegingsstoornis die 7-10% van de bevolking in de V.S. treft. RSLS, ook bekend als de ziekte van Willis-Ekbom, wordt gekenmerkt door kloppende, jeukende en andere pijnlijke gewaarwordingen in de benen en een sterke drang om de benen te bewegen terwijl ze in rust zijn. Mensen met RLS ervaren de sterkste symptomen meestal in bed, waardoor ze een verhoogd risico lopen op slaapproblemen en problemen met het in stand houden van de slaap. Er is geen genezing voor RLS, hoewel veranderingen in levensstijl, matige lichaamsbeweging en nachtelijke stretching sommige patiënten kunnen helpen hun symptomen te beheersen.

Overmatige slaperigheid

EDS wordt gedefinieerd door gevoelens van intense slaperigheid gedurende de dag die mensen kunnen dwingen om te slapen op ongelegen momenten. Mensen die zich overdag overmatig slaperig voelen, kunnen ook vatbaarder zijn voor fouten en ongelukken. Een breed scala van medische en psychologische aandoeningen kan leiden tot EDS, zoals diabetes, hypothyreoïdie, chronische pijn, depressie en angst. Andere oorzaken zijn bepaalde slaapstoornissen zoals slaapapneu en periodic limb movement disorder. Aangenomen wordt dat tot 18% van de bevolking lijdt aan EDS.

Stoornis door ploegendienst

Ploegendienststoornis treft vooral mensen die voor hun werk ‘s avonds laat of ‘s morgens vroeg moeten werken. Overdag slapen en ‘s nachts werken kan leiden tot een verstoring van het circadiane ritme van het lichaam, dat het slaap-waakritme stuurt op basis van natuurlijke licht- en donkercycli. Mensen met deze aandoening voelen zich vaak oververmoeid op het werk en hebben moeite om genoeg te slapen tijdens de hun toegewezen rustperiode overdag. Tot 32% van de werknemers in nachtploegen en 26% van de werknemers in roterende ploegendienst voldoen aan de diagnostische criteria voor een stoornis in de ploegendienst.

Parasomnieën

Parasomnieën zijn een groep ongewone slaapgedragingen die kunnen optreden vóór het inslapen, tijdens de slaap of in de tijd tussen slaap en waken. Deze komen vaker voor bij kinderen, maar sommige volwassenen kunnen er ook last van hebben. Het gaat onder meer om slaapwandelen, bedplassen, nachtmerries, en meer unieke gedragingen zoals het exploderend hoofd syndroom. Parasomnieën worden onderverdeeld in drie categorieën: NREM-gerelateerde parasomnieën, REM-gerelateerde parasomnieën, en overige.

Niet 24-uurs slaap-waakstoornis

Voor de meeste volwassenen geldt dat het circadiane ritme dat hun slaap-waakcyclus en andere lichaamsprocessen stuurt, zich elke 24 uur reset. De aandoening die bekend staat als een niet 24-uurs slaap-waakstoornis treedt op wanneer iemands circadiane cyclus de 24-uurs grens overschrijdt. Deze mensen ervaren vaak vertragingen van één tot twee uur in hun slaap- en waaktijden. Deze aandoening treft vooral volledig blinde mensen en mensen met dementie.

Aanvullende informatie over slaapstoornissen

• Verward wakker worden: Degenen die verwarde opwinding ervaren, vertonen verward gedrag in bed als gevolg van een onvolledige ontwaking uit de diepe slaap. Ze reageren niet op andere mensen die proberen tussenbeide te komen, en ze hebben weinig tot geen herinnering aan de gebeurtenis.
• Slaapwandelen: Ook bekend als somnambulisme, slaapwandelen treedt op wanneer mensen uit bed stappen en rondlopen terwijl ze nog slapen. Slaapwandelaars kunnen in hun slaapkamer blijven, maar sommigen verplaatsen zich naar andere plaatsen in of buiten hun woning. Pogingen om een slaapwandelaar wakker te maken kunnen resulteren in agressief gedrag.
• Nachtmerries: Wanneer iemand nachtangsten ervaart, huilen of handelen ze vaak in hun slaap, maar zullen weinig tot geen herinnering hebben van het incident na het ontwaken. De meeste nachtmerries zijn van korte duur, maar kunnen in sommige gevallen enkele minuten duren.
• Slaapgerelateerd seksueel abnormaal gedrag: Mensen met deze aandoening vertonen agressief of ongewoon seksueel gedrag tijdens de slaap. Net als bij andere parasomnieën zullen mensen met deze aandoening – ook bekend als “sexsomnia” – zich weinig of niets van hun gedrag herinneren als ze wakker worden

Volgens algemene schattingen lijdt 10-30% van de volwassenen aan een vorm van slapeloosheid. De aandoening wordt gedefinieerd als een aanhoudende moeilijkheid om in slaap te vallen of te blijven ondanks de mogelijkheid en de motivatie om dat te doen, als dagstoornissen die gepaard gaan met slaaptekort. Chronische slapeloosheid treedt op wanneer slapers ten minste drie keer per week symptomen ervaren gedurende ten minste drie maanden. Slapeloosheid die minder dan drie maanden duurt, staat bekend als kortdurende slapeloosheid.

Slapeloosheid

• Exploderend hoofd syndroom: Zoals de naam al zegt, stellen mensen met deze aandoening zich luide explosies in hun hoofd voor wanneer ze uit hun slaap worden gewekt. Mensen kunnen zich lichamelijk of vocaal gedragen in de richting van de explosie, maar ze voelen eigenlijk geen pijn.
• Slaap-gerelateerde hallucinaties: Sommige mensen ervaren hallucinaties tijdens het begin van de slaap of de overgang tussen slaap en waken. Deze hallucinaties kunnen voor slapers zo levendig zijn dat zij hun bed proberen te verlaten, waardoor zij een groter risico lopen gewond te raken. De hallucinaties kunnen enkele minuten aanhouden.
• Slaap enuresis: Ook bekend als bedplassen, slaap enuresis is onvrijwillig urineren tijdens de slaap. Deze aandoening komt vrij vaak voor bij jonge kinderen. Echter, enuresis wordt beschouwd als parasomnia voor kinderen en volwassenen ouder dan vijf jaar die episodes ervaren ten minste tweemaal per week gedurende ten minste drie maanden.

Ten slotte zijn sommige parasomnieën niet beperkt tot de NREM- of REM-fasen. Zij kunnen ook optreden tijdens de overgang tussen slaap en waakzaamheid

• REM-slaapgedragsstoornis: REM-slaapgedragsstoornis staat bekend als RSBD of afgekort RBD en veroorzaakt dat slapers zich lichamelijk of vocaal uitleven in hun dromen. Het gedrag dat met deze stoornis gepaard gaat, kan de slaap van het individu en zijn partner verstoren, en brengt mensen ook in een hoger risico op lichamelijk letsel.
• Slaapverlamming: Slaapverlamming zorgt ervoor dat mensen zich volledig verlamd voelen zodra ze wakker worden. Dit kan ook optreden tijdens het begin van de slaap. Verlammingsverschijnselen duren meestal niet langer dan een paar minuten, maar deze aandoening kan bij sommige mensen slaapangst opwekken.
• Nachtmerrie stoornis: Terwijl geïsoleerde nachtmerries voor de meeste mensen gewoon zijn, wordt nachtmerriestoornis gedefinieerd door levendige, onaangename dromen die de slaap op een terugkerende basis verstoren. Voor sommigen worden de nachtmerries steeds verontrustender. Mensen met een nachtmerriestoornis ervaren vaak angst om naar bed te gaan, evenals angst na het ontwaken wanneer de droom eindigt.

Andere parasomnieën treden op tijdens de fase van snelle oogbewegingen (REM) van de slaapcyclus, wanneer de kans op dromen het grootst is. Deze omvatten:

• verwarde opwellingen: Degenen die verwarde arousals ervaren, vertonen verward gedrag in bed als gevolg van een onvolledige ontwaken uit de diepe slaap. Ze zullen niet reageren op andere mensen die proberen tussenbeide te komen, en ze zullen weinig tot geen herinnering aan de gebeurtenis hebben.
• Slaapwandelen: Ook bekend als somnambulisme, slaapwandelen treedt op wanneer mensen uit bed stappen en rondlopen terwijl ze nog slapen. Slaapwandelaars kunnen in hun slaapkamer blijven, maar sommigen verplaatsen zich naar andere plaatsen in of buiten hun woning. Pogingen om een slaapwandelaar wakker te maken kunnen resulteren in agressief gedrag.
• Nachtmerries: Wanneer iemand nachtangsten ervaart, huilen of handelen ze vaak in hun slaap, maar zullen weinig tot geen herinnering hebben van het incident na het ontwaken. De meeste nachtmerries zijn van korte duur, maar kunnen in sommige gevallen enkele minuten duren.
• Slaapgerelateerd seksueel abnormaal gedrag: Mensen met deze aandoening vertonen agressief of ongewoon seksueel gedrag tijdens de slaap. Net als bij andere parasomnieën zullen mensen met deze aandoening – ook bekend als “sexsomnia” – zich weinig of niets van hun gedrag herinneren als ze wakker worden

Parasomnia is een verzamelnaam voor ongewoon gedrag dat zich voordoet voor de slaap, tijdens de slaap, of tijdens de overgangsperiode tussen slapen en waken. Deze gedragingen kunnen zich ook voordoen tijdens verschillende fasen van de slaapcyclus. Parasomnia’s die meestal beperkt blijven tot de NREM-slaap (non-rapid eye movement) zijn onder meer de volgende:

Parasomnieën

• Obstructieve slaapapneu: Obstructieve slaapapneu (OSA) wordt gekenmerkt door ongeordende ademhalingsepisoden, of apneu’s, tijdens de slaap. Mensen met deze aandoening worden ‘s nachts vaak meerdere keren stikkend of happend naar lucht wakker en melden overdag gevoelens van vermoeidheid en niet-herstellende slaap. OSA treedt op wanneer de luchtweg geblokkeerd is als gevolg van bepaalde fysiologische factoren, zoals een nauwe keel, grote tong, kleinere onderkaak of zwaarlijvigheid. Kinderen kunnen OSA krijgen als bij hen de amandelen of adenoïden niet zijn verwijderd.
• Centrale slaapapneu: Net als OSA veroorzaakt centrale slaapapneu, of CSA, ademstilstanden tijdens de nacht. Het belangrijkste verschil is de hoofdoorzaak. CSA treedt op wanneer de hersenen stoppen met het verzenden van signalen naar de spieren die de ademhaling regelen, in plaats van een fysieke obstructie die de luchtweg blokkeert. Beroertes en andere medische aandoeningen die de hersenstam aantasten kunnen CSA veroorzaken, net als obesitas, hartfalen en sommige medicijnen.
• Slaapgerelateerde hypoventilatiestoornissen: Deze stoornissen treden op wanneer slapers niet genoeg worden geventileerd, waardoor het kooldioxidegehalte in hun bloed piekt. Zwaarlijvigheid, genetische afwijkingen, bepaalde medicijnen en onderliggende medische aandoeningen kunnen allemaal leiden tot slaapgerelateerde hypoventilatie.
• Slaap-gerelateerde hypoxemie stoornis: Hypoxemie verwijst naar een lager dan normaal zuurstofgehalte in het bloed. Bij mensen met deze aandoening daalt het zuurstofgehalte in het bloed voornamelijk tijdens de slaap. Slaapgerelateerde hypoxemie kan een symptoom zijn van een onderliggende medische aandoening zoals pulmonale hypertensie, borstwandaandoeningen, of neurologische en neuromusculaire aandoeningen.

Deze aandoeningen worden gekenmerkt door een abnormale ademhaling tijdens de slaap. Bij sommige mensen is de ademhaling ook abnormaal als ze wakker zijn. Sommige ademhalingsstoornissen zijn zeer verstorend voor de slaap en kunnen leiden tot grote beperkingen overdag. Slaapapneu, een veel voorkomende ademhalingsstoornis bij kinderen en volwassenen, kan ook zwaar snurken veroorzaken.

Slaap-gerelateerde ademhalingsstoornissen

• Narcolepsie: Narcolepsie treedt op wanneer patiënten met een normaal slaapritme ofwel een onbedwingbare drang tot slapen voelen, ofwel dagelijks onvrijwillig in slaap vallen gedurende ten minste drie maanden. Deze aandoening valt uiteen in twee hoofdcategorieën. Narcolepsie Type 1 omvat cataplexie, een plotselinge spierzwakte of verlamming, terwijl Narcolepsie Type 2 enige spierzwakte kan omvatten, maar niet in dezelfde mate.
• Idiopathische hypersomnie: Deze aandoening wordt, net als narcolepsie, gekenmerkt door de sterke drang om in slaap te vallen of het vervallen in slaap ondanks een verder gezond slaapschema. Idiopathische hypersomnie omvat echter geen kataplexie. Om voor de diagnose in aanmerking te komen, mogen patiënten geen slaapstoornissen of reeds bestaande aandoeningen hebben die de hypersomnie verklaren.
• Kleine-Levin Syndroom: Deze zeldzame aandoening wordt gekenmerkt door episodes van overmatige slaap – in sommige gevallen tot 20 uur per dag. De eerste episode treedt vaak op in combinatie met een lichamelijke infectie of overmatig alcoholgebruik, en treedt meestal om het jaar of zo op. Episoden kunnen dagen, weken of zelfs maanden aanhouden. Veel voorkomende gevolgen van het Kleine-Levin-syndroom zijn cognitieve stoornissen, veranderde percepties, eetstoornissen en ontremd gedrag. In de loop van acht tot twaalf jaar nemen de episoden van overmatige slaperigheid af in intensiteit en frequentie.

Hypersomnolentie verwijst naar gevoelens van slaperigheid en vermoeidheid overdag ondanks een gezond circadiaan ritme en een voldoende hoeveelheid slaap de vorige nacht. Deze gevoelens kunnen leiden tot onwillekeurige terugval in slaperigheid of slaap, wat mensen op zijn beurt blootstelt aan het risico op ongevallen. Sommige mensen met hypersomnolentie stoornissen voelen de effecten van slaperigheid overdag voordat ze in slaap vallen, terwijl anderen onbewust in slaap vallen.

Hypersomnolentie Stoornissen

• Slaap-waak-fasestoornis: Deze stoornis wordt gedefinieerd door het onvermogen om in slaap te vallen en wakker te worden op de voorgenomen tijdstippen, en valt uiteen in twee subcategorieën. Vertraagde slaap-waakfasestoornis treedt op wanneer de slaap-waakcyclus van de patiënt met ten minste twee uur is vertraagd. Bij een gevorderde slaap-waakfasestoornis vallen patiënten ten minste twee uur eerder in slaap en worden ze ten minste twee uur eerder wakker dan gepland. De symptomen moeten ten minste drie maanden aanhouden om een diagnose te rechtvaardigen.
• Onregelmatig ritme slaap-waakstoornis: Deze stoornis wordt gekenmerkt door onregelmatige slaap- en waakepisoden gedurende een periode van 24 uur. Patiënten ervaren vaak symptomen van slapeloosheid wanneer zij proberen te slapen en zijn overdag overmatig slaperig.
• Non-24 slaap-waakstoornis: Mensen met deze stoornis hebben interne klokken die geen 24-uurs schema volgen. Hun slaap-waakcyclus kan korter of langer zijn dan 24 uur, afhankelijk van hoe hun circadiaans ritme is gesynchroniseerd. De meeste patiënten met een niet 24-uurs slaap-waakstoornis zijn volledig blind.
• Slaapstoornis door ploegendienst: De meeste mensen met een slaapstoornis door ploegendienst hebben een baan die ploegendiensten buiten het typische 9-5 schema vereist, waaronder avond- en nachtdiensten. Zij ervaren ‘s nachts slapeloosheidssymptomen en zijn overdag overmatig slaperig omdat hun slaapschema niet synchroon loopt met een normaal 24-uurs circadiaan ritme, dat wordt beïnvloed door licht en duisternis. De slaapstoornis door ploegendienst berooft mensen vaak van één tot vier uur slaap per 24 uur.
• Jetlagstoornis: Deze tijdelijke stoornis treedt op wanneer reizigers tijdens een enkele vlucht of reeks opeenvolgende vluchten meerdere tijdzones passeren, waardoor hun circadiane ritme niet meer synchroon loopt met de lokale tijd op hun eindbestemming. De ernst van de jetlag hangt af van de duur van de reis, evenals de richting – reizigers die naar het oosten reizen hebben de neiging om een sterkere jetlag te ervaren dan reizigers die naar het westen gaan.

Deze categorie van circadiane ritme slaapstoornissen is verbonden met de interne klok van een persoon en de factoren die hun 24-uurs slaapcyclus reguleren. Licht speelt een belangrijke rol in het circadiane ritme. Wanneer onze ogen worden blootgesteld aan natuurlijk of kunstmatig licht, geeft ons lichaam stoffen af die ons wakker en alert houden; wanneer het licht ‘s nachts verdwijnt, produceert het lichaam andere stoffen om een gevoel van slaperigheid en ontspanning op te wekken. Slaap-waakstoornissen komen voor bij mensen met een verkeerd circadiaan ritme, waardoor zij zich op abnormale tijdstippen van de dag alert en moe voelen.

Slaap-waakstoornissen

• Rusteloze benen syndroom: Ook bekend als de ziekte van Willis-Ekbom of gewoon RLS, dit veroorzaakt dat mensen onaangename of pijnlijke sensaties in hun benen ervaren. Deze sensaties zijn meestal ‘s nachts meer uitgesproken wanneer de persoon voor langere periodes zit of ligt. RLS veroorzaakt een sterke drang om de benen te bewegen om het ongemak te verlichten.
• Periodic limb movements disorder (periodieke bewegingen van de ledematen): Mensen met deze stoornis – afgekort PLMS – ervaren periodieke lichaamsbewegingen gedurende de nacht die samenvallen met opwinding en slaapstoornissen. In de meeste gevallen zijn de bewegingen beperkt tot de onderste ledematen. Patiënten zijn zich vaak niet bewust van de bewegingen of de slaapopwinding.
• Slaapgerelateerd bruxisme: slaapgerelateerd bruxisme zorgt ervoor dat mensen hun tanden knarsen tijdens de slaap. Na verloop van tijd kan dit leiden tot overmatige kaakpijn, abnormale tandslijtage en andere bijwerkingen. Veel mensen met bruxisme behandelen hun aandoening met een mondstuk of gebitsbeschermer tegen snurken, zoals een mandibulair beweegapparaat dat de kaak fysiek naar voren beweegt of een tongbevestigingsapparaat dat de tong op zijn plaats houdt.

Deze stoornissen worden gekenmerkt door abnormale bewegingen tijdens de slaap, die storend kunnen zijn voor zowel de persoon in kwestie als de partner. Ze veroorzaken vaak overmatige slaperigheid overdag en vermoeidheid door slaapverlies.