Wat het is, wie erdoor wordt getroffen, wat het veroorzaakt en welke behandelingen beschikbaar zijn.
Bij de meeste mensen volgt de lichaamsklok een 24-uurs cyclus die bekend staat als het circadiaans ritme. Slaaptijden, eetlust en energieniveaus worden allemaal beïnvloed door dit circadiaans ritme. Een hoofdklok in de hersenen, de suprachiasmatische kern (SCN), regelt het circadiane ritme.
De lichaamsklok van de meeste mensen is eigenlijk iets langer dan 24 uur. De SCN stelt ons echter in staat gesynchroniseerd te blijven met het 24-uurs ritme door signalen van omgevingslicht en andere “zeitgebers”, of tijdgevers, te gebruiken. De SCN brengt onder meer de slaap op gang door de afgifte van het slaaphormoon melatonine te signaleren wanneer het donker wordt.
Een slaap-waakstoornis die niet 24 uur per dag duurt, vroeger vrijloopritme-stoornis of hypernychthemer-syndroom genoemd, verwijst naar een toestand waarbij de lichaamsklok gedesynchroniseerd raakt met de omgeving.
Personen met een niet 24-uurs slaap-waakstoornis (N24SWD) hebben een circadiaan ritme dat korter of, wat vaker voorkomt, iets langer is dan 24 uur. Hierdoor worden de slaap- en waaktijden geleidelijk vroeger of later, meestal met één of twee uur per keer. In de loop van dagen of weken raakt het circadiane ritme gedesynchroniseerd met de normale uren van het daglicht.
Als gevolg van dit steeds veranderende ritme ervaren mensen met N24SWD ongepaste schommelingen in eetlust, stemming en alertheid. Tijdens periodes waarin hun lichaamsklok sterk gedesynchroniseerd is, vertonen ze een natuurlijke voorkeur voor slapen in het midden van de dag en moeite met slapen ‘s nachts. Enkele weken later vertonen ze misschien helemaal geen symptomen meer, omdat hun inwendige klok dan weer gelijk loopt met het daglicht.
Pogingen om een regelmatige slaap-waakcyclus te handhaven zijn niet succesvol, zelfs niet als ze worden aangevuld met gangbare oplossingen zoals cafeïne. Op de lange termijn kan desynchronisatie met het aangeboren circadiane ritme nadelige gevolgen hebben voor de gezondheid.
Wat is niet 24-uurs slaap-waak stoornis?
Personen met een slaap-waakstoornis van minder dan 24 uur hebben vaak moeite om zich aan werk, school of sociale verplichtingen te houden. Zij kunnen depressief worden door de stress van het niet kunnen houden aan een normaal schema, of als neveneffect van het overdag slapen en niet genoeg zonlicht krijgen.
Niet 24-uurs slaap-waakstoornis versus andere circadiane stoornissen
Niet 24-uurs slaap-waakstoornis is één van de zes circadiane ritme slaapstoornissen. Het wordt beschouwd als een intrinsieke slaap-waakstoornis omdat het probleem meestal te wijten is aan interne factoren in plaats van externe factoren, zoals jetlag of ploegendienst.
Andere intrinsieke circadiane ritmestoornissen omvatten geavanceerde en vertraagde slaap-waakfasestoornissen, waarbij de slaap-waakcyclus aanzienlijk naar voren of achteren wordt geschoven, en onregelmatige slaap-waakritmestoornissen, waarbij mensen een gefragmenteerde slaap-waakcyclus vertonen met dutjes gedurende de dag en lange perioden ‘s nachts wakker.
Wat veroorzaakt niet 24-uurs slaap-waakstoornis?
Niet 24-uurs slaap-waakstoornis komt het meest voor bij mensen die volledig blind zijn, omdat de interne klok niet wordt bereikt door lichtinval. Geschat wordt dat ongeveer 50% van de volledig blinde mensen N24SWD heeft. Niet alle blinden lijden aan deze stoornis, want sommigen behouden tot op zekere hoogte het vermogen om licht waar te nemen.
Bij veel mensen met N24SWD gaat het circadiane ritme sneller wanneer het bedtijd is overdag en langzamer wanneer het bedtijd is ‘s nachts. Onderzoekers veronderstellen dat blinde mensen een zwakke circadiane respons vertonen op factoren zoals slaapschema’s, fysieke activiteit, en mogelijk zelfs licht, maar geen respons die sterk genoeg is om een regelmatig circadiaan ritme vast te stellen.
De meeste mensen met N24SWD hebben een 24 tot 25 uur durende slaapcyclus. Hoe verder de cyclus van 24 uur verwijderd is, hoe sneller verstoringen van hun slaap-waak schema optreden.
Kan een ziende persoon een slaap-waakstoornis hebben die niet 24 uur duurt?
Een niet 24-uurs slaap-waakstoornis kan ook bij ziende mensen voorkomen. De symptomen manifesteren zich als algemene slaperigheid overdag en slapeloosheid ‘s nachts, dus N24SWD wordt vaak verkeerd gediagnosticeerd als een andere slaapstoornis bij ziende mensen. Als gevolg daarvan hebben veel ziende mensen de aandoening jarenlang voordat zij een diagnose krijgen.
Het is onduidelijk wat de oorzaak is van de niet 24-uurs slaap-waakstoornis bij ziende mensen. De grootste studie ooit gedaan bij ziende mensen met N24SWD vond dat de meerderheid man was, met symptomen die begonnen in de tiener- of twintigerjaren. Niet 24-uurs slaap-waakstoornis kan een genetische component hebben, hoewel het zelden in families voorkomt en zich mogelijk niet ontwikkelt tenzij een persoon meer dan één risicofactor heeft.
Zienden met N24SWD vertonen vaak een vertraagd slaap-waakpatroon voordat de diagnose N24SWD wordt gesteld. Onderzoekers vermoeden dat N24SWD zich soms op natuurlijke wijze ontwikkelt bij mensen met een zwakke circadiane klok als neveneffect van jarenlang laat opblijven en te veel nachtelijke blootstelling aan licht.
Een aanzienlijk percentage van de ziende mensen met N24SWD heeft ook een eerdere diagnose van een psychische stoornis, zoals depressie, bipolaire stoornis, obsessieve-compulsieve stoornis, en schizofrenie of schizoïde persoonlijkheid. Voor deze personen kan N24SWD zich hebben ontwikkeld als gevolg van sociaal isolement en andere bijwerkingen van hun stoornis.
In sommige gevallen kan de niet 24-uurs slaap-waakstoornis bij ziende mensen in verband worden gebracht met een traumatisch hersenletsel. Schade aan cellen in het netvlies, aan de verbinding tussen het netvlies en de SCN, aan de verbinding die de melatonine secretie regelt, of aan de SCN zelf kan de lichaamsklok verstoren of verzwakken.
Kan een niet 24-uurs slaap-waakstoornis worden behandeld?
Hoewel wordt aangenomen dat een niet 24-uurs slaap-waakstoornis een levenslange aandoening is, kunnen bepaalde behandelingen helpen een 24-uurs ritme te herstellen. Begeleidende symptomen zoals slaperigheid overdag hebben de neiging om op te lossen zodra het individu zich aanpast aan een routine die synchroon loopt met de sociale dag en nacht. De lichaamsklok van een persoon zal echter over het algemeen weer desynchroniseren zodra hij met deze therapieën stopt.
Niet 24-uurs slaap-waakstoornis bij blinden wordt gewoonlijk behandeld met melatonine supplementen of de door de FDA goedgekeurde melatonine receptor agonist, tasimelteon. Deze stoffen, die een bepaald uur voor de gewenste bedtijd worden ingenomen, helpen het lichaam elke nacht op hetzelfde tijdstip voor te bereiden op de slaap.
Om N24SWD bij ziende mensen te behandelen, kunnen artsen ‘s morgens lichttherapie en ‘s avonds melatoninesupplementen voorschrijven. Voor de beste resultaten moeten patiënten met de therapie beginnen zodra hun lichaamsklok van nature binnen één tot twee uur van de gewenste bedtijd afwijkt.