Narcolepsie

Wat het is, wat de oorzaken zijn en welke stappen kunnen helpen om het te beheersen.

Narcolepsie is een slaapstoornis die vaak verkeerd wordt begrepen. De aandoening wordt gekenmerkt door ernstige en aanhoudende slaperigheid overdag, die hinder kan veroorzaken op school, op het werk en in de sociale omgeving, en die het risico op ernstige ongevallen en verwondingen kan verhogen.

Hoewel narcolepsie zeldzaam is in vergelijking met veel andere slaapstoornissen, treft het honderdduizenden Amerikanen, waaronder zowel kinderen als volwassenen.

Inzicht in de soorten narcolepsie en hun symptomen, oorzaken, diagnose en behandeling kan patiënten en hun dierbaren in staat stellen er beter mee om te gaan.

Wat is narcolepsie?

Narcolepsie is een stoornis die de slaap-waakprocessen verstoort. Het belangrijkste symptoom is overmatige slaperigheid overdag (EDS), die optreedt omdat de hersenen niet in staat zijn waakzaamheid en slaap goed te reguleren.

De normale slaap verloopt in een aantal fasen, waarbij de slaap met snelle oogbewegingen (REM) in de laatste fase optreedt, meestal een uur of langer na het inslapen. Bij narcolepsie is de REM-slaap onregelmatig en begint vaak binnen enkele minuten na het inslapen, wat veel vroeger is dan normaal.

REM treedt snel op bij mensen met narcolepsie vanwege veranderingen in de hersenen die verstoren hoe de slaap werkt. Deze verstoringen veroorzaken ook slaperigheid overdag en andere symptomen van narcolepsie.

Wat zijn de vormen van narcolepsie?

Volgens de International Classification of Sleep Disorders, Third Edition (ICSD-3), zijn er twee soorten narcolepsie: narcolepsie type 1 (NT1) en type 2 (NT2).

Narcolepsie type 1

NT1 wordt geassocieerd met het symptoom van cataplexie, het plotselinge verlies van spierspanning. NT1 stond vroeger bekend als “narcolepsie met kataplexie”.

Niet alle patiënten die gediagnosticeerd worden met NT1 ervaren episodes van cataplexie. NT1 kan ook worden gediagnosticeerd wanneer een persoon lage niveaus van hypocretine-1 heeft, een chemische stof in het lichaam die helpt het waakbewustzijn te controleren.

Zelfs als dit niet het geval is bij de diagnose, treedt kataplexie uiteindelijk op bij een aanzienlijk aantal mensen met lage hypocretine-1-spiegels.

Narcolepsie type 2

NT2 stond vroeger bekend als “narcolepsie zonder kataplexie”. Mensen met NT2 hebben veel vergelijkbare symptomen als mensen met NT1, maar ze hebben geen kataplexie of lage niveaus van hypocretine-1.

Als een persoon met NT2 later kataplexie of lage hypocretine-1-niveaus ontwikkelt, kan de diagnose worden geherclassificeerd als NT1. Deze verandering in diagnose komt naar schatting in ongeveer 10% van de gevallen voor.

Hoe vaak komt narcolepsie voor?

Narcolepsie is relatief zeldzaam. NT1 treft tussen 20 en 67 mensen per 100.000 in de Verenigde Staten. Volgens een bevolkingsonderzoek in Olmstead county Minnesota komt NT1 twee tot drie keer meer voor dan NT2, dat naar schatting tussen 20 en 67 mensen per 100.000 treft.

Het berekenen van de prevalentie van narcolepsie is een uitdaging vanwege onderdiagnose en vertragingen in de diagnose. Veel patiënten worden pas jaren na hun eerste symptomen gediagnosticeerd met narcolepsie. Als gevolg hiervan schatten sommige schattingen de prevalentie van narcolepsie op 180 per 100.000.

Narcolepsie komt in ongeveer gelijke mate voor bij mannen en vrouwen en kan zowel kinderen als volwassenen treffen. Narcolepsie kan op elke leeftijd optreden, maar de piek ligt rond de leeftijd van 15 jaar en opnieuw rond de leeftijd van 35 jaar.

Wat zijn de symptomen van narcolepsie?

De symptomen van narcolepsie kunnen zowel overdag als ‘s nachts merkbare effecten hebben. De meest voorkomende symptomen zijn:

• Overmatige slaperigheid overdag (EDS): EDS is het kardinale symptoom van narcolepsie en komt voor bij alle mensen met de stoornis. EDS impliceert een drang om te slapen die onweerstaanbaar kan aanvoelen, en die het vaakst optreedt in monotone situaties. Ernstige slaperigheid veroorzaakt vaak verslapping van de aandacht. Narcolepsie kan “slaapaanvallen” veroorzaken, waarbij men zonder waarschuwing in slaap valt. Na korte dutjes voelen mensen met narcolepsie zich meestal tijdelijk opgefrist.
• Automatisch gedrag: Proberen om slaperigheid te voorkomen kan automatisch gedrag uitlokken dat optreedt terwijl een persoon zich niet bewust is. Een student in de klas kan bijvoorbeeld blijven schrijven, maar krabbelt eigenlijk alleen maar regels of wartaal op het blad.
• Verstoorde nachtelijke slaap: Versnippering van de slaap komt vaak voor bij mensen met narcolepsie, die ‘s nachts meerdere keren wakker kunnen worden. Andere hinderlijke slaapproblemen zoals overmatige lichamelijke bewegingen en slaapapneu komen ook vaker voor bij narcoleptici.
• Slaapverlamming: Mensen met narcolepsie hebben een hoger percentage slaapverlamming, dat is een gevoel van niet kunnen bewegen dat optreedt tijdens het in slaap vallen of wakker worden.
• Slaapgerelateerde hallucinaties: Levendige beelden kunnen optreden tijdens het in slaap vallen (hypnagogische hallucinaties) of bij het wakker worden (hypnopompische hallucinaties). Dit kan gepaard gaan met slaapverlamming, wat bijzonder verontrustend of beangstigend kan zijn.
• Cataplexie: Cataplexie is een plotseling verlies van spiercontrole. Het komt alleen voor bij mensen met NT1 en niet bij NT2. Een aanval van kataplexie treedt vaak op als reactie op positieve emoties zoals lachen of vreugde. Cataplexie treft gewoonlijk beide zijden van het lichaam en duurt een paar seconden tot een paar minuten. Sommige mensen met NT1 hebben maar een paar keer per jaar een aanval van kataplexie, terwijl anderen wel een dozijn of meer aanvallen per dag kunnen hebben.

Hoewel alle mensen met narcolepsie EDS hebben, heeft minder dan een kwart al deze symptomen. Bovendien is het mogelijk dat de symptomen niet gelijktijdig optreden. Het is bijvoorbeeld niet ongewoon dat cataplexie pas begint jaren nadat iemand EDS is gaan vertonen.

Zijn de symptomen van narcolepsie anders bij kinderen?

Er is een aanzienlijke overlap tussen narcolepsie symptomen bij kinderen en volwassenen, maar er zijn ook belangrijke verschillen.

Bij kinderen verschijnt EDS eerder als rusteloosheid of prikkelbaarheid, wat kan worden geïnterpreteerd als een gedragsprobleem. s Nachts kunnen kinderen met narcolepsie langer slapen en actievere lichaamsbewegingen hebben tijdens de slaap.

Cataplexie is vaak subtieler bij kinderen, hoewel het in tot 80% van de gevallen voorkomt. Het betreft meestal het gezicht in plaats van het lichaam en kan worden waargenomen als een tic in het gezicht. Cataplexie bij kinderen is niet altijd gebonden aan een emotionele reactie. Na verloop van tijd evolueren de symptomen van kataplexie bij kinderen naar hun meer traditionele vorm.

Wat zijn de gevolgen van narcolepsie?

De symptomen van narcolepsie kunnen aanzienlijke gevolgen hebben voor de gezondheid en het welzijn van een patiënt. Ongevallen zijn een dringende zorg omdat slaapaanvallen, slaperigheid en kataplexie levensbedreigend kunnen zijn tijdens het autorijden of in andere omgevingen waar veiligheid van cruciaal belang is. Geschat wordt dat mensen met narcolepsie drie tot vier keer meer kans hebben om betrokken te raken bij een auto-ongeluk.

Narcolepsie kan ook een belemmering vormen op school en op het werk. Slaperigheid en pauzes in de aandacht kunnen de prestaties schaden en kunnen worden geïnterpreteerd als gedragsproblemen, vooral bij kinderen.

Veel patiënten met narcolepsie voelen zich gestigmatiseerd door de aandoening, wat kan leiden tot sociale terugtrekking. Zonder de juiste ondersteuning kan dit bijdragen aan psychische stoornissen en een negatieve invloed hebben op school, werk en relaties.

Mensen met narcolepsie lopen een hoger risico op andere gezondheidsproblemen zoals obesitas, cardiovasculaire problemen zoals hoge bloeddruk, en psychiatrische problemen zoals depressie, angst en attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD).

Wat is de oorzaak van narcolepsie?

Onderzoek is begonnen met het onthullen van details over de onderliggende biologie van narcolepsie, maar er is meer bekend over NT1 dan over NT2. Zelfs met de groeiende kennis, zijn de exacte oorzaken en risicofactoren voor elke aandoening niet volledig begrepen.

NT1

Narcolepsie type 1 is een aandoening die wordt gekenmerkt door het verlies van neuronen in de hersenen die verantwoordelijk zijn voor de aanmaak van hypocretine, ook bekend als orexine, een chemische stof die helpt bij het reguleren van waakzaamheid en slaap. Bij mensen met NT1 is 90% of meer van het normale aantal hypocretine producerende neuronen verloren gegaan.

Een genetisch gevoelig individu kan schade aan deze neuronen ondervinden op een auto-immune manier na een omgevingsprikkel.

Er zijn aanwijzingen dat NT1 seizoensgebonden schommelt en dat er een verband zou kunnen zijn met het griepvirus. Een stijging in het begin van NT1 werd ook gezien na de H1N1-epidemie en bij een bepaald merk vaccin dat voor H1N1 werd gebruikt, hoewel dit uiterst zeldzaam was. Er zijn ook mogelijke verbanden met andere soorten infecties gevonden.

Op basis van deze gegevens is één theorie over NT1 dat een externe trigger het immuunsysteem activeert op een manier die ertoe leidt dat het de neuronen in de hersenen aanvalt die hypocretine aanmaken. Deze auto-immuunreactie komt echter niet altijd voor en is dus niet de enige oorzaak.

Onderzoekers hebben ontdekt dat maar liefst 98% van de mensen met NT1 drager is van een genvariatie die bekend staat als DQB1*0602. Dit gen speelt een rol bij de immuunfunctie, dus deze variatie zou een genetische gevoeligheid voor NT1 kunnen veroorzaken. Hoewel deze verklaring van NT1 algemeen aanvaard is, is ze nog niet definitief bewezen.

Ook al weten onderzoekers meer dan ooit over NT1, de meeste individuele gevallen doen zich nog steeds voor zonder duidelijke, directe oorzaak. Mensen met een familiegeschiedenis van NT1 hebben ongeveer 1-2% kans om de aandoening te ontwikkelen. Dit is een klein risico in het algemeen, maar een aanzienlijke verhoging van het risico ten opzichte van mensen zonder familiegeschiedenis.

In zeldzame gevallen treedt NT1 op als gevolg van een andere medische aandoening die schade veroorzaakt aan de delen van de hersenen waar zich hypocretine-producerende neuronen bevinden. Dit staat bekend als secundaire narcolepsie en kan het gevolg zijn van een hersentrauma of een infectie in het centrale zenuwstelsel.

NT2

Er is weinig bekend over de biologie van of risicofactoren voor NT2. Sommige deskundigen denken dat NT2 gewoon een minder uitgesproken verlies van hypocretine-producerende neuronen is, maar mensen met NT2 hebben meestal geen tekort aan hypocretine. Anderen denken dat NT2 in de eerste plaats een voorloper is van NT1, maar kataplexie is slechts waargenomen in ongeveer 10% van de gevallen van mensen bij wie de diagnose NT2 aanvankelijk werd gesteld.

In sommige gevallen is NT2 gemeld na een virale infectie, maar in de meeste gevallen is de oorzaak niet vastgesteld. Net als bij NT1 kan NT2 ontstaan als gevolg van andere medische aandoeningen, zoals hoofdtrauma, multiple sclerose en andere hersenaandoeningen.

Hoe wordt narcolepsie gediagnosticeerd?

De diagnose van narcolepsie vereist een zorgvuldige analyse door een arts die bekend is met de ziekte. Omdat de ziekte zeldzaam is en de symptomen ten onrechte aan andere oorzaken kunnen worden toegeschreven, kan narcolepsie vele jaren onopgemerkt blijven.

Het diagnostische proces begint met een overzicht van de symptomen en de medische voorgeschiedenis. Deze stap helpt de arts om de slaapgewoonten van de patiënt en de aard van zijn EDS te begrijpen. In veel gevallen, vooral bij kinderen, worden familieleden erbij betrokken om meer context te geven over de symptomen van de patiënt.

Er kunnen testen worden uitgevoerd om EDS en slaap te evalueren. Een test genaamd de Epworth Sleepiness Scale (ESS) is gebaseerd op het subjectieve gevoel van de patiënt over zijn symptomen. Polysomnografie (PSG), een gedetailleerde test waarbij sensoren de hersen- en lichaamsactiviteit controleren, kan noodzakelijk zijn. Dit soort slaaponderzoek wordt ‘s nachts in een gespecialiseerde kliniek uitgevoerd.

De dag na het PSG-onderzoek kan een ander onderzoek, de Multiple Sleep Latency Test (MSLT), worden gebruikt om de slaperigheid objectief te beoordelen. Tijdens de MSLT wordt de patiënt geïnstrueerd om te proberen in slaap te vallen met vijf verschillende intervallen terwijl hij verbonden blijft met de sensoren die gebruikt werden in het PSG. Mensen met narcolepsie hebben de neiging snel in slaap te vallen en snel met de REM-slaap te beginnen tijdens de MSLT.

Een andere test kan worden gebruikt om cerebrospinaal vocht (CSF) af te nemen en het niveau van hypocretine te beoordelen. Dit wordt gedaan met een procedure die een ruggenmergpunctie of lumbaalpunctie wordt genoemd. Een laag hypocretineniveau wijst op NT1 en helpt om NT1 van NT2 te onderscheiden.

Diagnostische criteria voor Narcolepsie

Artsen volgen gestandaardiseerde criteria voor het diagnosticeren van slaapstoornissen. Standaardisatie helpt een nauwkeurige diagnose te stellen en onderscheid te maken tussen NT1, NT2, hypersomnieën en andere aandoeningen die EDS veroorzaken.

Criteria voor NT1 en NT2 vereisen beide significante EDS die ten minste drie maanden duurt. Voor NT1 moet een patiënt lage niveaus van hypocretine in hun CSF hebben of cataplexiesymptomen hebben plus een korte tijd om in slaap te vallen en in REM-slaap te gaan op de MSLT. Voor NT2 moet een patiënt soortgelijke resultaten op de MSLT hebben, maar hij mag geen kataplexie of lage hypocretinespiegels hebben.

Andere slaapstoornissen hebben symptomen die lijken op die van NT2, waardoor de diagnose moeilijk te stellen kan zijn. Daarom is het noodzakelijk dat de arts andere aandoeningen uitsluit door de testresultaten en symptomen van de patiënt zorgvuldig te analyseren. Hoewel het niet genoeg is om de diagnose NT2 te stellen, helpen de aanwezigheid van korte, verfrissende dutjes en onderbroken nachtelijke slaap om narcolepsie te onderscheiden van andere hypersomnieën.

Wat zijn de behandelingen voor narcolepsie?

Er is geen genezing voor narcolepsie type 1 of type 2. De doelen van de behandeling voor narcolepsie zijn het verbeteren van de veiligheid van de patiënt, het verminderen van de symptomen en het verbeteren van de kwaliteit van leven.

Voor veel mensen met narcolepsie blijft de ziekte over het algemeen stabiel in de loop van de tijd. In sommige gevallen kunnen bepaalde symptomen verbeteren naarmate de patiënt ouder wordt, en in zeldzame gevallen kunnen de symptomen spontaan verdwijnen. Tot nu toe weten deskundigen niet waarom de ziekte zich bij verschillende mensen anders ontwikkelt.

Behandelingen voor NT1 en NT2 zijn vergelijkbaar, behalve dat er bij NT2 geen medicijnen voor cataplexie hoeven te worden ingenomen.

Een combinatie van medische en gedragsmatige benaderingen kan de symptomen aanzienlijk verminderen, maar niet elimineren. Enige mate van EDS blijft normaal gesproken bestaan ondanks behandeling. Alle therapieën moeten worden uitgevoerd onder begeleiding van een arts die een behandelplan het beste kan afstemmen op de specifieke situatie van de patiënt.

Gedragsmatige benaderingen van behandeling

Gedragsmatige benaderingen zijn niet-medische vormen van therapie, en er zijn verschillende manieren waarop ze kunnen worden opgenomen in de dagelijkse gewoonten van mensen met narcolepsie.

• Korte dutjes plannen: Omdat korte dutjes verfrissend zijn voor mensen met narcolepsie, kan het budgetteren van tijd voor dutjes gedurende de dag EDS verminderen. Aanpassingen op school of werk kunnen nodig zijn om tijd vrij te maken voor dutjes.
• Een gezonde slaaphygiëne: Om ‘s nachts slecht slapen tegen te gaan, kunnen mensen met narcolepsie baat hebben bij goede slaapgewoonten. Een goede slaaphygiëne omvat een consistent slaapschema (voor het slapen gaan en wakker worden), een slaapomgeving met zo min mogelijk afleiding en verstoringen, en beperkt gebruik van elektronische apparaten voor het slapen gaan.
• Vermijden van alcohol en andere kalmerende middelen: Elke stof die bijdraagt aan slaperigheid kan de symptomen van narcolepsie overdag verergeren.
• Rijden met voorzichtigheid: Mensen met narcolepsie moeten met de arts praten over veilig autorijden. Een dutje doen voor het rijden en lange of monotone ritten vermijden zijn voorbeelden van maatregelen om de veiligheid te verbeteren.
• Het eten van een evenwichtige voeding: Mensen met narcolepsie hebben een hoger risico op obesitas, waardoor goed eten een belangrijk onderdeel is van hun algehele gezondheid.
• Lichaamsbeweging: Actief zijn kan obesitas helpen voorkomen en kan bijdragen aan een betere slaap ‘s nachts.
• Steun zoeken: Steungroepen en professionals in de geestelijke gezondheidszorg kunnen de emotionele gezondheid bevorderen en de risico’s van sociale terugtrekking, depressie en angst bij mensen met narcolepsie tegengaan.

Medicijnen

Hoewel een gedragsmatige aanpak vaak nuttig is, worden de meeste mensen met narcolepsie ook behandeld met medicijnen om een of meer symptomen onder controle te krijgen.

Medicijnen voor narcolepsie zorgen vaak voor verbetering van de symptomen, maar ze kunnen ook bijwerkingen hebben. Deze geneesmiddelen vereisen een recept en moeten zorgvuldig en volgens de instructies van een arts en apotheker worden gebruikt.

Enkele van de meest voorgeschreven medicijnen voor narcolepsie zijn:

• Modafinil en armodafinil: Deze twee wakkerheidsbevorderende geneesmiddelen zijn chemisch vergelijkbaar en zijn meestal de eerste therapie voor EDS.
• Methylfenidaat: Dit is een soort amfetamine die EDS kan verminderen.
• Solriamfetol: Dit medicijn is in 2019 goedgekeurd door de FDA en heeft vergelijkbare effecten op EDS laten zien als modafinil.
• Natriumoxybaat: Dit medicijn kan cataplexie, EDS en nachtelijke slaapstoornissen verminderen, maar het kan weken duren voordat het effect heeft op EDS.
• Pitolisant: Pitolisant is in 2019 goedgekeurd door de FDA en is een wakkerheidsbevorderende medicatie die ook een positief effect op cataplexie heeft laten zien.

Niet alle medicijnen werken voor alle patiënten, en sommige patiënten kunnen meer hinderlijke bijwerkingen of interacties met andere geneesmiddelen ervaren. Nauwe samenwerking met de arts kan helpen bij het bepalen van de medicatie en de dosering met de beste balans tussen voordelen en nadelen.

Behandeling van narcolepsie en kinderen

De behandeling van kinderen met narcolepsie is vergelijkbaar met de behandeling van volwassenen, maar er kunnen extra voorzorgsmaatregelen worden genomen bij het kiezen van medicijnen en de doseringen ervan. Een cardiovasculaire evaluatie wordt aanbevolen door de American Academy of Pediatrics voordat kinderen beginnen met het nemen van stimulerende medicatie.

Behandeling van narcolepsie en zwangerschap

Er zijn beperkte gegevens over de veiligheid van de meeste geneesmiddelen voor de behandeling van narcolepsie bij vrouwen die zwanger zijn, zwanger willen worden of borstvoeding geven. Uit een enquête bleek dat de meerderheid van de deskundigen aanraadt om te stoppen met narcolepsiemedicijnen als u zwanger probeert te worden, zwanger bent of borstvoeding geeft. Het stoppen met medicatie kan veranderingen in de gedragsaanpak en andere aanpassingen vereisen om veilig om te gaan met de symptomen zonder medicatie.